Wczoraj rozwiązaliście zadania z arkusza chemii, który miał pojawić się w maju. Z uwagi na sytuację epidemiczną maturę z tego oraz innych przedmiotów napisaliście 17 czerwca… Dziś, po przespaniu się z krążącymi w mojej głowie myślami postanowiłem bez zbędnych emocji podejść do jej podsumowania, odnosząc się między innymi do treści, jakie znajdują się na tej platformie edukacyjnej. Do napisania artykułu zainspirowały mnie liczne komentarze z grup Facebooka oraz prywatne wiadomości od moich uczniów, którzy zauważyli, że wiele zadań oraz zagadnień z tegorocznego arkusza było identycznych, bądź bardzo podobnych do tych, jakie znajdują się na stronach platformy. Mam nadzieję, że nie wyszło to zbyt komercyjnie, oceńcie sami…

Arkusz zawierał 40 zadań. W śród nich niektóre miały po kilka podpunktów, łącząc w ten sposób w całość różne zagadnienia… Rozwiązanie całego arkusza oraz ponowne sprawdzenie zadań zajęło mi około dwóch godzin. Klucz z rozwiązaniem znajduje się na końcu artykułu. Przejdźmy jednak do meritum…

Eksperci CKE zachowali klasyczny schemat powtarzających się zagadnień w arkuszu. I tak, na samym początku napotkaliśmy zadania dotyczące rozszyfrowania symboli dwóch pierwiastków chemicznych oraz podania pewnych charakteryzujących je „parametrów. Były to zadania „typowe”, jakie spotkać można w licznych zbiorach zadań (zadanie dotyczące konfiguracji elektronowej wanadu znajduje się tutaj). W kolejnym zadaniu (2) należało wykazać się znajomością tego, jak na temperaturę wrzenia wpływa budowa substancji pod względem rodzaju wiązań  chemicznych. Z kolei zadanie nr 3 dotyczyło przypisania wykresów charakteryzujących zależność promienia atomowego oraz elektroujemności pierwiastków chemicznych od ich liczby atomowej. Podział na kryształy to kolejne zadanie z arkusza. W podpunkcie 4.2 należało ponadto uzasadnić przyczynę przewodnictwa elektrycznego wybranych typów substancji chemicznych. Następne zadanie, dotyczące budowy cząsteczki odnosiło się do fosgenu. Należało wówczas przypisać odpowiedni typ hybrydyzacji orbitalom walencyjnym atomu węgla oraz określić, czy cząsteczka jest płaska (o czym mogliście dowiedzieć się z tego artykułu).

Od zadania nr 7 rozpoczęła się stechiometria. Zobaczyliśmy nawiązanie do równania Clapeyrona, którego zastosowanie nie było jednak konieczne do poprawnego rozwiązania tego zadania. Swoją drogą zadanie dotyczące obliczania gęstości gazu w warunkach innych niż normalne również znajduje się na tej platformie… Kolejne zadanie to dwuetapowy proces mający na celu utlenienie aldehydu mrówkowego w środowisku zasadowym, jeśli wyjściowym substratem reakcji był między innymi jod (zadanie 8). Kontynuując stechiometrię eksperci CKE przeszli do rozpuszczalności hydratu oraz jego soli bezwodnej. Tutaj dopatrzyłem się analogii z zadaniem z platformy (zmienione zostały jedynie dane liczbowe, ponieważ dotyczyły innego związku chemicznego).

W zadaniu 10 i kilku kolejnych mamy do czynienia z procesami równowagowymi. Na przykład należało wykazać się umiejętnością interpretacji danych z wykresu dotyczącego zależności równowagowego stopnia przemiany od temperatury, przy różnych wartościach ciśnienia pod jakim prowadzono proces. W kolejnym zadaniu natomiast mieliśmy opisaną reakcję tlenku azotu(IV) z wodą, której równanie chemiczne należało napisać. W zadaniu 12 wymagano policzenia wartości stałej równowagi oraz oceny, jak zmieni się ta wartość, jeśli reakcja prowadzona byłaby w temperaturze wyższej niż opisana.

Następne w kolejności zadania dotyczyły równowag w roztworach wodnych. I tak mieliśmy na przykład bufory (nr 13), przy czym w zadaniach nr 13.1 oraz 13.2 dopatrzyłem się analogów zadań z platformy – tego (przy czym dotyczy alkalizowania środowiska) oraz tego. Ponadto pojawiło się zadanie dotyczące reakcji przebiegającej po zmieszaniu roztworów kwasu i zasady w stosunku niestechiometrycznym. Osoby, które rozwiązywały zadania z platformy zapewne zauważyły pewną analogię z tym zadaniem… Nie obyło się również bez tzw. „czytanki”. Takie zadanie pojawiło się odnośnie trwałości kompleksów (nr 15) i muszę powiedzieć, że bardzo mnie się ono spodobało.

Dobrnęliśmy w końcu do pewnego typu zadań z zakresu stechiometrii – przerwanej reakcji rozkładu. Tutaj wiele osób miało pewne problemy z interpretacją treści polecenia, a wystarczyło połączyć ze sobą fakty z podpowiedzią o całkowitym przereagowaniu szczawianu wapnia. Co ciekawe, kilka zadań z przerwaną reakcją rozkładu (z pełnymi rozwiązaniami) znajdziesz pod tym linkiem na platformie.

Zadanie nr 17 to kwintesencja tzw, „blaszek” do których ułożone zostały przeze mnie nie tylko zadania, ale i nagrany jest specjalny tutorial pt. „Jak zmieniła się masa blaszki”. Zadanie kolejne dotyczyło reakcji wodnego roztworu zawierającego jony cynku(II) z wodnymi roztworami wodorotlenku potasu o różnej objętości i… jak się okazało analogiczne zadanie omówione zostało w artykule pt. „Równowagi jonowe z udziałem wodorotlenku cynku” oraz podczas wykładu „Przewidywanie kierunku przebiegu reakcji chemicznej”.

Kolejne zadania dotyczyły chemii związków nieorganicznych – obserwacji podczas prowadzonego doświadczenia, trwałości oraz mocy kwasu, czy odczynu wodnego roztworu soli (przy okazji przeczytaj treść wstępną do tego zadania z platformy – jest w nim zawarta odpowiedź do zadania nr 19 z tegorocznego arkusza CKE).

Chemia organiczna okazała się być stosunkowo prosta. Rozpoczęło ją zadanie nr 22, dotyczące reakcji bromowania dwóch węglowodorów alifatycznych – cyklicznego oraz rozgałęzionego łańcuchowego. W kolejnym natomiast poruszono zagadnienie chiralności cząsteczek monochloropochodnej powstałej w wyniku reakcji addycji chlorowodoru do odpowiedniego alkenu. Zadania nr 24 i 25 dotyczyły między innymi mechanizmów reakcji z udziałem rozgałęzionych węglowodorów cyklicznych oraz aromatycznych. Ponadto pojawiło się pytanie o możliwość ułożenia wybranych atomów na tej samej płaszczyźnie (swoją drogą polecam artykuł pt. „Które atomy leżą wzdłuż tej samej linii, a które na tej samej płaszczyźnie?”).

W zadaniach z aminami (26-27) należało wykazać się znajomością teorii Brønsteda oraz umiejętnością liczenia wartości stałej dysocjacji aminy na podstawie znajomości stopnia dysocjacji w roztworze o określonym pH. Ponadto znów mieliśmy do czynienia z przesunięciem stanu równowagi procesu po dodaniu reagenta… Jak widać po kolejnych zadaniach (28-29) – aminy stanowiły dość liczną część zagadnień arkusza. Mamy i reakcję redukcji nitrobenzenu i proces wypierania aniliny z wodnego roztworu jej soli. Analog zadania nr 28 znajduje się na platformie (w tym miejscu).

Przypisywanie stopnia utlenienia pierwiastkowi w związku chemicznym to tzw. pewniak maturalny. Tego zagadnienia dotyczyło zadanie nr 30, a w jaki sposób przypisywać stopień utlenienia pierwiastkowi chemicznemu omówiłem w tym artykule.

Dobrnęliśmy do kolejnej „czytanki”, która tym razem dotyczyła kwasu, w którego cząsteczkach mogą tworzyć się  wewnątrzcząsteczkowe wiązania wodorowe. Kto widział kiedykolwiek (a powinien) wzór cząsteczki kwasu salicylowego, ten z pewnością nie miał problemu z rozwiązaniem tego zadania z arkusza.

Pewną kością niezgody okazało się być zadanie nr 34 dotyczące oceny, czy karnityna może być stosowana jako detergent. W tym przypadku należało przypomnieć sobie definicję tego typu substancji chemicznej…

Z cukrów pojawiło się bardzo ciekawe zadanie (nr 35) związane z budową cząsteczki disacharydu – trechalozy. Tutaj należało wykazać się znajomością hydrolizy cukrów oraz prowadzenia próby Trommera z ich udziałem. Swoją drogą ująłem to w jednym z tutoriali pt. „Jak rozpoznać cukier redukujący?”.

Pod koniec arkusza mamy z kolei zadania dotyczące bezwodników kwasowych (których nie ma w podstawie programowej, ale zadania z ich udziałem od dawna znajdują się na platformie, na przykład takie jak to).

W arkuszu zadanie z procesem wieloetapowym miało numer 37. Co ciekawe, analogiczną tematykę napotykamy w próbnym arkuszu Palladium z kwietnia 2020 roku. Różnica polegała na mniejszej liczbie etapów procesu oraz na tym, że obliczenia dotyczyły objętości, a nie masy wyjściowego substratu. Zadanie to możesz przeanalizować w tym miejscu.

Ostatnią stronę z zadaniami w arkuszu 2020 CKE zamykają zagadnienia z zakresu ustalania wzorów grupowych monomerów użytych w reakcji polikondensacji oraz zadanie, podczas którego należało określić sekwencję aminokwasów w peptydzie. Takie zadania również znajdziesz w na stronie platformy Palladium, pod tymi linkami: tutaj oraz tutaj.

Podsumowując – stwierdzam, że arkusz jednak nie był tak bardzo trudny, jak mogłoby się to wydawać na początku. Subiektywnie zaryzykuję stwierdzenie, że był nazwijmy to „nietypowy”. Dlaczego? Ponieważ tym razem mieliśmy do czynienia z olbrzymią liczbą zadań „odtwórczych”, do rozwiązania których wystarczyło opanować zagadnienia opisane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego. Myślę, że arkusz ten był nieco prostszy niż ubiegłoroczny, pomimo że rozwiązanie go zajęło mi o kilkanaście minut więcej. Czuję jednak pewien niedosyt, mając wrażenie, że zabrakło pewnych „pazurów”, jakie znajdowaliśmy w arkuszach egzaminacyjnych CKE nowej podstawy programowej z lat ubiegłych. Niestety praktycznie nie było kinetyki reakcji chemicznych, przez co bardzo ubolewam 🙁 Za to nie wiedzieć czemu pojawiło się najbardziej podstawowe z możliwych zadań dotyczących stałej dysocjacji aminy….

Tegoroczne matury z pewnością nie odejdą w zapomnienie, a kolejne roczniki przyszłych maturzystów będą debatować na temat kotożbika, czy L-karnityny – wszak każdy arkusz musi mieś swojego bohatera.

Pozdrawiam Was bardzo serdecznie, dziękując za kolejny rok wspólnej nauki 🙂

Teraz wypocznijcie, a już w przyszłym tygodniu pojawi się artykuł z propozycją wakacyjnej wycieczki, z małym chemicznym akcentem. A może w tym roku spotkamy się gdzieś na szlaku? Kto wie? Absolwenci trzymajcie się ciepło, natomiast pozostali, w tym przede wszystkim – przyszłoroczni maturzyści – zacznijcie ładować baterie, bo od września powracam z wieloma nowymi pomysłami 🙂

dr inż. Rafał Szczypiński – Wasz wirtualny edukator…

Spodobał Ci się ten artykuł? Polub mój fanpage na Facebooku, aby nie ominęły Cię żadne nowości.

Matura z chemii maj (czerwiec) 2020 klucz odpowiedzi mojego autorstwa, rozwiązany na poziomie 100%:

© dr inż. Rafał Szczypiński, wszelkie prawa zastrzeżone