DWMED

Energetyka należy do sektorów gospodarki mających najbardziej szkodliwy wpływ na środowisko naturalne i zdrowie człowieka. Sektor energetyczny jest odpowiedzialny za większość emisji pyłów i gazów cieplarnianych. Głównym źródłem energii w Polsce są zasoby nieodnawialne. Dla produkcji energii elektrycznej zdecydowanie największe znaczenie mają dwa główne paliwa – węgiel kamienny i węgiel brunatny. Ich udział w produkcji energii wynosi blisko 85%, natomiast energia uzyskana z zasobów odnawialnych (np. energia słoneczna, wiatru, wody) stanowi zaledwie ok. 11,9%.


Podaj możliwy do realizacji przykład działania w sektorze energetycznym polskiej gospodarki prowadzący do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza przez ten sektor.

Promieniowanie jonizujące (jeden z czynników mutagennych) jest stale obecne w środowisku człowieka. Spowodowane jest to głównie wszechobecnością w przyrodzie substancji radioaktywnych (naturalnych i wytworzonych przez człowieka). Stężenie tych substancji, pobranych w sposób naturalny w pokarmie i kumulujących się w tkankach organizmów, zależy od miejsca zajmowanego przez te organizmy w łańcuchach pokarmowych.

Wybierz spośród A–D i zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Na podstawie podanych informacji można wnioskować, że populacja ludzka jest narażona na gromadzenie znacznych ilości substancji radioaktywnych w tkankach, gdyż człowiek

A. spożywa dużo pokarmu pochodzenia roślinnego.
B. stanowi końcowe ogniwo łańcucha pokarmowego.
C. jest bardzo wrażliwy na oddziaływanie tych substancji.
D. osiągnął najwyższy poziom specjalizacji poszczególnych organów.

Wilki żyją w grupach zwanych watahami, które liczą w naszym kraju od 3 do 8 osobników. Każda wataha zajmuje oddzielne terytorium. Dowodzi nią para rodzicielska. Każdy wilk w hierarchii stada ma ściśle określoną pozycję, wyznaczającą m.in. kolejność jedzenia zdobyczy. Wilki polują na ssaki kopytne, np. sarny, jelenie czy dziki.
Wytrzebiona na terenie Polski populacja wilka odradza się z niezwykłym trudem. Przed objęciem ochroną zasięg występowania tego gatunku był ograniczony do Karpat oraz lasów wschodniej i północno-wschodniej części kraju.

Obecnie wilki stopniowo powracają do swoich dawnych ostoi
w centralnej i zachodniej Polsce. Ich stałej obecności możemy się spodziewać we wszystkich większych kompleksach leśnych w całym kraju.


a) Podaj nazwę zależności występującej między wilkami a ssakami kopytnymi.


b) Oceń, czy poniższe informacje dotyczące ekologii wilka są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Każda populacja ma swoją niszę ekologiczną, rozumianą jako zespół czynników zaspokajających wymagania tej populacji. Między niszami różnych gatunków są możliwe różne relacje, skutkujące nienakładaniem lub nakładaniem się nisz ekologicznych, co zilustrowano na poniższych rysunkach (1.–4.). Literami A–H oznaczono nisze ekologiczne różnych gatunków.

Wybierz spośród rysunków 1.–4. i zapisz numer tego rysunku, na którym przedstawiono najsilniejszą konkurencję między dwoma gatunkami. Odpowiedź uzasadnij.

Jest to rysunek nr …, ponieważ …….. .

Anemia sierpowata jest wynikiem mutacji w genie β-globiny – polipeptydu wchodzącego w skład hemoglobiny. Hemoglobina zmieniona na skutek mutacji ma mniejsze powinowactwo do tlenu, a wypełnione nią krwinki czerwone są kształtu sierpowatego i mają tendencję do rozpadania się, co prowadzi do anemii.
Choroba dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny. Heterozygoty – ludzie z jednym zmutowanym allelem a – mają we krwi sierpowate erytrocyty, ale nie prowadzi to do objawów anemii.
Rodzicom niewykazującym objawów anemii urodziło się dziecko chore na anemię sierpowatą.

a) Zapisz genotypy tych rodziców oraz wszystkie możliwe genotypy ich potomstwa.

Genotyp matki:

Genotyp ojca:

Możliwe genotypy ich dzieci:

b) Zapisz krzyżówkę genetyczną (szachownicę Punnetta) i na jej podstawie określ prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tych rodziców będzie chore na anemię sierpowatą.

Metodami inżynierii genetycznej otrzymano zmodyfikowane komórki bakterii pałeczki okrężnicy (Escherichia coli) zdolne do produkcji ludzkiej insuliny.

Wybierz spośród A–D i zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Opisany efekt dotyczący E. coli uzyskano dzięki

A. wywołaniu mutacji genowej w komórkach E. coli.
B. wprowadzeniu genu kodującego ludzką insulinę do komórki E. coli.
C. wprowadzeniu chromosomu E. coli do komórki człowieka.
D. połączeniu zawartości komórki E. coli z zawartością komórki człowieka.

a) Zapisz tę sekwencję nukleotydów w odcinku matrycowej nici DNA, na podstawie której powstał przedstawiony fragment mRNA.

b) Oceń, czy poniższe informacje dotyczące kodu genetycznego są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Informacja genetyczna zawarta w DNA jest wykorzystywana w komórce w procesie prowadzącym do powstania białka. Ten proces przebiega w dwóch etapach.

Podaj nazwy obu etapów procesu prowadzącego do powstania białka i określ miejsca ich zachodzenia w komórce eukariotycznej.

Procesy związane z rozrodem człowieka zachodzą w różnych narządach układu rozrodczego.

Każdemu z wymienionych procesów A–D przyporządkuj narząd wybrany spośród 1.–5, w którym ten proces zachodzi.

Procesy

A. uwolnienie komórki jajowej
B. zapłodnienie
C. zagnieżdżenie się zarodka
D. wymiana substancji między matką i płodem

Narządy

1. jajowód
2. pochwa
3. jajnik
4. macica
5. łożysko

A. …..
B. …..
C. …..
D. …..

Anatomicznie układ nerwowy człowieka składa się z układu ośrodkowego oraz układu obwodowego. Czynnościowo układ nerwowy dzieli się na układ somatyczny i układ autonomiczny (inaczej wegetatywny).

a) Uzupełnij schemat – wpisz w puste komórki elementy składowe obu anatomicznych części układu nerwowego.

b) Wybierz spośród A–D i zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.

Zadaniem autonomicznego układu nerwowego w organizmie człowieka jest kontrola

A. przebiegu procesu uczenia się.
B. reakcji niepodlegających woli organizmu, np. reakcji źrenic na światło.
C. zachowania postawy i utrzymania równowagi ciała.
D. wykonywania czynności poprzedzonych podjęciem decyzji.

Na rysunku przedstawiono kosteczki słuchowe człowieka.

a) Podaj nazwy kosteczek słuchowych oznaczonych na rysunku literami A i B.

A. 
B.

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania – wybierz odpowiedź spośród A–C oraz odpowiedź spośród 1.–2.

Kosteczki słuchowe znajdują się w uchu

Łuk odruchowy składa się z pięciu głównych elementów. Poniżej wymieniono je w przypadkowej kolejności:

1. neuron ruchowy
2. receptor bodźca
3. neuron pośredniczący (w rdzeniu kręgowym)
4. efektor
5. neuron czuciowy

Uszereguj elementy łuku odruchowego tak, aby odpowiadały drodze impulsu nerwowego, warunkującego reakcję odruchową. Zapisz ich oznaczenia cyfrowe we właściwej kolejności.

Kolejność elementów łuku odruchowego:

Podstawowym mechanizmem regulującym wydzielanie hormonów przez układ hormonalny jest mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Na schemacie przedstawiono współzależność wydzielania hormonów przez wybrane gruczoły dokrewne.

a) Wybierz i zaznacz wiersz tabeli (A–D), w którym prawidłowo podano nazwy
gruczołów oznaczonych na schemacie literami X oraz Y.

b) Miejscom oznaczonym na schemacie numerami 1.–3. przyporządkuj odpowiednie
określenia opisujące działanie hormonów (pobudzanie albo hamowanie).

1. ……
2. ……
3. ……

Lizozym to białko występujące w organizmie człowieka. Jest zawarte w surowicy krwi, ślinie, łzach, mleku, można je znaleźć również w ziarnach neutrofilów i makrofagów.
Lizozym działa hydrolitycznie na wiązania występujące w peptydoglikanie – składniku ścian komórkowych wielu bakterii.

a) Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby powstał poprawny opis cech lizozymu. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.

Lizozym jest (enzymem / hormonem), a jego działanie należy do mechanizmów odporności (swoistej / nieswoistej).

b) Określ funkcję, jaką pełnią makrofagi w reakcji odpornościowej.

Odporność to zdolność organizmu do przeciwdziałania niekorzystnemu wpływowi patogenów przedostających się do jego wnętrza. Odporność można zwiększyć przez podawanie surowicy lub szczepionki.


a) Uzupełnij tabelę przedstawiającą różnice między składem a sposobem działania szczepionki i surowicy – wpisz we właściwe komórki informacje wybrane spośród wymienionych.

zawiera antygeny
zawiera przeciwciała
dostarcza organizmowi przeciwciała
stymuluje wytwarzanie przeciwciał

b) Wyjaśnij, dlaczego wykrywanie przeciwciał we krwi pacjenta może być wykorzystywane w diagnozowaniu, czy pacjent przeszedł daną chorobę zakaźną.